Grodzisko najprawdopodobniej powstało wcześniej, jeszcze w XII wieku. Wówczas w rozlewiskach rzeki Korzeniówki wybudowano niewielki gród. Tam osiedlali się ludzie z niejakiego Szydłowa i to oni dali osadzie nazwę Szydłowiec. Przydomek „szydłowieccy” przyjmowali późniejsi właściciele miasta i jego dóbr, wśród nich Odrowążowie i Radziwiłłowie.

Pierwszy zamek i kościół

W listopadzie 1470 r. król Kazimierz Jagiellończyk potwierdził nadanie Szydłowcowi praw miejskich. Wtedy też Stanisław Szydłowiecki, kasztelan żarnowski i marszałek dworu królewskiego, ufundował murowany gotycki zamek w miejscu starego grodziska. Budowano go 10 lat. Był to także czas, gdy Szydłowiec zyskał liczne przywileje królewskie. Oprócz zamku wyrosła wkrótce murowana świątynia. Dziś kolegiata pw. św. Zygmunta – wzniesiona w latach 1493–1509 – jest dumą miasta. Jej fundatorami byli Jakub i Mikołaj Szydłowieccy. Do niej na początku XVI w. relikwie św. Zygmunta sprowadził Mikołaj Szydłowiecki. Odnowiono ją w połowie XVIII w., a potem pod koniec XIX w. i w XX wieku. W okresie renesansu i baroku miasto otwarło się na cudzoziemskich osadników. W Szydłowcu osiedlali się koloniści z dzisiejszych Włoch i Szkocji. Obok nich dynamicznie rozwijało się osadnictwo żydowskie, które z czasem wręcz zdominowało lokalną mniejszość. W latach 1470–1480 Stanisław Szydłowiecki w miejscu dawnego grodu zbudował zamek. Budowla usytuowana jest na sztucznie usypanej wyspie, otoczona fosą i oblana wodami rzeki. W 1802 r. zamek z dobrami Szydłowca zakupiła księżna Anna Sapieżyna Zamoyska. Po ćwierćwieczu odsprzedała go skarbowi Królestwa Polskiego. Nowy właściciel, Maurycy Engerman, urządził tu skład piwa. Zamek od połowy XIX w. popadał w ruinę. Wiek później rozpoczęto prace renowacyjne. Prowadzone przez kolejne lata, aż po chwilę obecną, przywróciły rezydencji dawny blask. Zamek, jak to bywa z tego typu budowlami, ma swą pełną tajemnic i niesamowitości legendarną opowieść. Ponoć w komnatach szydłowieckiego zamku można spotkać Białą Damę. Zjawą ma być młoda Elżbieta Radziwiłłówna, bo i ten ród był w przeszłości właścicielem zamku. W Elżbiecie zakochał się szlachcic, który, by zdobyć jej rękę, podpisał pakt z diabłem. Elżbieta na spotkanie z ukochanym miała pójść zapomnianym tunelem, który łączył zamek z kościołem. Podczas tego marszu księżniczka wystraszyła się przelatujących nietoperzy i zmarła. Od tamtej pory jako Biała Dama ma się pojawiać w szydłowieckim zamku. Prawda czy zmyślenie – opowieść zachęca turystów do odwiedzenia zamku. Obok historii tego miejsca siłą przyciągającą jest też działające tu od lat Muzeum Instrumentów Ludowych.

Ratusz i niepodległość

Jednym ze znaków rozpoznawczych Szydłowca jest okazały budynek ratusza. Zgodnie ze średniowieczną konwencją, siedziba rajców, czyli władz miasta, została zbudowana w centrum miasta. Budynek powstał na początku XVII wieku. Jest jednym z najlepiej zachowanych późnorenesansowych zabytków w Polsce. Obecnie jest siedzibą władz miasta. Szydłowecki ratusz kojarzy się nie tylko z zarządzaniem miasta. Budynek jest jakimś symbolem polskości i zmaganiem o nią. Po III rozbiorze Szydłowiec znalazł się w zaborze austriackim. Ważną kartę w zmaganiach o niepodległość zapisało miasto w okresie powstania styczniowego, gdy w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. stało się miejscem starć korpusu Mariana Langiewicza z rosyjskimi zaborcami. Potem, w czasie powstania, w maju i listopadzie 1863 r., walczyli w okolicach Szydłowca powstańcy pod dowództwem Dionizego Czachowskiego. Wówczas piękną patriotyczną kartę zapisał ks. Aleksander Malanowicz, ówczesny proboszcz Szydłowca, który zagrzewał powstańców do boju. Za swą działalność kapłan został aresztowany, a jego majątek i dobra kościelne zostały skonfiskowane przez zaborców.

Ostatnie stulecie

Po upadku powstania styczniowego Szydłowiec, podobnie jak całe ziemie Rzeczypospolitej, cieszył się pozorną stabilizacją. W okolice miasta dotarła linia kolejowa łącząca Dąbrowę Górniczą z Dęblinem. Rozwijał się przemysł. W Szydłowcu było to, obok różnych gałęzi rzemiosła tworzonego w dużej mierze przez osiadłych tu Żydów, wydobywanie i obróbka szydłowieckiego piaskowca. Ale mimo to trwała tęsknota za niepodległością. I wojna światowa przyniosła miastu zniszczenia. Austriacy, którzy zajmowali miasto w pierwszym okresie wojny, wysadzili wieżę ratusza i część kościoła. II wojna światowa była czasem niemieckiej eksterminacji kilkunastu tysięcy ludności żydowskiej miasta i okolic. Przed wywózką do obozu zagłady w Treblince gromadzono ich na szydłowieckim zamku. Śladem po obecności Żydów w mieście pozostał jedynie cmentarz. Równocześnie podczas okupacji niemieckiej działały w Szydłowcu liczne podziemne organizacje: Służba Zwycięstwu Polski, Związek Zwycięstwu Polsce, Armia Krajowa i inne. Po II wojnie światowej Szydłowiec do 1975 r. był siedzibą władz powiatu. Po reorganizacji jest nim ponownie od 1999 roku. Miasto płaci bolesną cenę za przemiany ustrojowe po 1989 roku. Jest w niechlubnej polskiej czołówce miejscowości z najwyższym bezrobociem. Ale mimo to rozwija się, dba o zabytki przeszłości, posiada szkoły kształcące świetnych absolwentów, odnajdujących się bez problemu w nowoczesnej Polsce. Obecnie blisko Szydłowca trwają prace nad budową nowej linii krajowej trasy S7. Ominie ona miasto, ale warto z niej zjechać i zajrzeć do grodu z unikatowym ratuszem i wyjątkową kolegiatą. Pięciodniowe uroczystości 590. rocznicy nadania praw miejskich rozpoczną się 8 lutego Mszą św. o 12.00 w kolegiacie pw. św. Zygmunta. Bogaty program obejmuje koncerty, sesje popularnonaukowe, montaże słowno-muzyczne i wystawy. Ostatniego dnia odbędzie się na zamku wielki test wiedzy o Szydłowcu. Na uroczystości zaprasza Artur Ludew, burmistrz, i Rada Miejska w Szydłowcu. Program uroczystości na: radom.gosc.pl. •